Xôi ngũ sắc – Văn hóa ẩm thực của người Mường Thanh Sơn

Xôi ngũ sắc của người Mường xã Khả Cửu, Thanh Sơn, Phú Thọ là một trong những món ăn quan trọng không thể thiếu trong những dịp lễ tết, đám cưới. Với 5 màu: xanh, đỏ, trắng, vàng và tím thể hiện ngũ hành và đặc biệt hơn khi những màu sắc này được tạo ra từ màu sắc của những lá cây trong vườn.

Cũng như các dân tộc khác, người Mường đều có những nét văn hóa riêng biệt thể hiện nền văn hóa đặc sắc của riêng họ. Văn hóa không những thể hiện qua lễ hội mà còn thể hiện nét văn hóa ẩm thực. Xôi ngũ sắc là một trong những món ăn thể hiện nét văn hóa của người Mường nơi đây.

Để có một đĩa xôi ngũ sắc ngon cần trải qua nhiều quy trình tỉ mĩ từ khâu chọn nếp, chọn lá để nhuộm màu và đồ xôi (nấu xôi).

Khi chọn lá để nhuộm màu xôi, người Mường dùng những lá cây có sẵn trong vườn. Màu đỏ được tạo nên từ lá cây cơm đỏ, màu tím lấy từ lá cơm đen, màu xanh từ lá cây riềng hoặc lá gừng, màu vàng là màu của nghệ tươi, màu trắng là màu nguyên thủy của gạo nếp.

Sau khi chọn lá, họ rửa sạch và đun lấy nước. Riêng màu vàng, người dân giã nhuyễn củ nghệ và vắt lấy nước. Nước màu đã chuẩn bị xong và để nguội, người Mường cho gạo nếp vào nước màu, ngâm qua đêm để màu thấm vào từng hạt gạo nếp. Nếp để nấu xôi là loại nếp ngon, hạt to để thành phẩm đạt được là hạt xôi bóng, thơm và dẻo.

Khâu quan trọng cuối cùng là đồ xôi. Người Mường đồ xôi trong một cái nồi chuyên dụng gọi là “chõ đồ xôi”. Gạo nếp được bỏ vào trong chõ theo thứ tự từng màu, ngăn cách nhau bằng lá chuối. Riêng màu trắng được để trên cùng để tránh bị nhuộm màu bởi những màu khác. Khi đồ xôi, người Mường luôn canh lửa vừa, khi nào nếp có mùi thơm là xôi đã chín. Xôi sau khi chín được xới ra và quạt cho bay hết hơi.

Xôi ngũ sắc sau khi nấu xong được xếp theo hình cánh hoa ban. Năm màu của xôi tượng trưng cho triết lý ngũ hành âm dương và con người hòa hợp. Màu đỏ tượng trưng cho Hỏa, màu trắng tượng trưng cho Kim, màu đen tượng trưng cho Thủy, màu vàng là Thổ và màu xanh tượng trưng cho Mộc. Đồng thời, nó còn thể hiện tình cảm đoàn kết của dân tộc Mường nói riêng và các dân tộc ở miền Tây Bắc nói chung.